DEVRİMCİ İŞÇİ SENDİKALARI KONFEDERASYONU (DİSK)
1967’de İstanbul’da kurulan ve merkezi İstanbul’da bulunan işçi sendikaları konfederasyonu.
Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK), 13 Şubat 1967’de Türk-İş’ten ayrılan Türkiye Maden-İş, Türkiye Lastik-İş, Basın-İş, bağımsız Gıda-İş ve Zonguldak’taki Türk Maden-İş sendikaları tarafından kuruldu. Ana tüzüğünde, ilk kez, sendikal mücadelenin yetersizliği ve siyasal mücadelenin gerekliliğini vurgulayan bir işçi kuruluşu olarak Türk-İş’in ve bağlı sendikaların “partilerüstü sendikacılık” ilkesine karşı daha kuruluşunda, kesin tavır aldı ve bu dönemde Türkiye İşçi Partisi’ni destekledi.
Atak ve mücadeleci bir sendikacılık anlayışıyla, özellikle devlet kuruluşlarında yüksek ücret zamları almayı başaran konfederasyon, kısa sürede üye sayısını çoğalttı ve gelişti. 15-16 Haziran 1970’te yapılan İstanbul ve Türkiye işçi sınıfı tarihinin en kitlesel ve büyük işçi direnişi, DİSK için önemli bir dönemeç oldu (bak. On Beş-On Altı Haziran Olayları). 12 Mart 1971 askeri müdahalesi ve onu izleyen yıllarda güç günler geçiren DİSK, 1974′ ten sonra yeni bir gelişme dönemine girdi. Türk-İş’e bağlı ve Cumhuriyet Halk Partisi’ni (CHP) destekleyen sendikalar DİSK’e üye olmaya başladılar; üye sayısı arttı. Bir yandan yüksek ücret zamları alabilen bir sendika niteliğini korurken öte yandan 1975’te demokratik hak ve özgürlükler mitingleri, aynı yıl l Mayıs’ın Cumhuriyet tarihinde ilk kez yüz binlerin katılımıyla kutlanması, (bak. Bir Mayıs kutlamaları), yine aynı yılın eylülünde Devlet Güvenlik Mahkemeleri yasa tasarısına karşı genel af eylemi vb. ile işçi hareketinde farklı sesini duyurdu. Bu dönemde DİSK’in ilkeleri “demokratik sınıf ve kitle sendikacılığı” başlığı altında yemden tanımlandı; DİSK istemler paketi oluşturuldu. Bu istemler arasında en önemlilerinden biri de 141. ve 142. maddelerin kaldırılmasıydı.
1978-1980 döneminde “Bağımsızlık, demokrasi, sosyalizm” temel slogan olarak kullanıldı. 1987’deki altıncı genel kurulunda, kuruluşundan beri DİSK Genel Başkam olan Kemal Türklerin yerine Genel-İş Başkanı Abdullah Baştürk başkanlığa getirildi.
1978-1980 dönemi DİSK için sürekli eylem ve grevlerle dolu bir dönem oldu. 24 Temmuz 1980’de o dönem Maden-İş genel başkanı olan DİSK’in eski genel başkam Kemal Türklerin bir suikastta öldürülmesi üzerine, cenaze töreni İstanbul’da büyük bir işçi gösterisine dönüştü. DİSK’e bağlı Maden-İş üyesi on binlerce işçinin işveren sendikası MESS’e karşı grevde oldukları (bak. MESS grevleri) bu dönemde, DİSK’in içinde sol içi siyasal tercihlerden ve görüş ayrılıklarından kaynaklanan ciddi sorunlar ve anlaşmazlıklar vardı. 12 Eylül 1980 askeri müdahalesi DİSK’i bu durumda buldu. Diğer işçi örgütleri gibi DİSK de kapatıldı, DİSK yöneticileri tutuklandı, yöneticiler ve DİSK’li sendikacılar hakkında dava açıldı. Abdullah Baştürk de dahil olmak üzere 52 DİSK’li sendikacının idamı istendi. DİSK davası olarak bilinen yargılamada, 160 ayrı dava dosyası DİSK dosyası ile birleştirilerek sanık sayısı 1.477′ ye çıkarıldı, hakkında idam istenenlerin sayısı da 78’i buldu. Aralık 1981’de başlayan dava boyunca, 2.000 dolayında DİSK üyesi gözaltına alındı ya da tutuklandı. Aralık 1986’da verilen mahkûmiyet kararına rağmen 1991’de Askeri Yargıtay kararıyla DİSK’liler beraat ettirildi ve DİSK davası beraatle kapandı. Aynı yıl 21 Aralık’ta Abdullah Baştürk öldü. 18-19 Ocak 1992’de toplanan sekizinci genel kurulda Kemal Nebioğlu genel başkanlığa seçildi. Konfederasyon örgütlenme çalışmalarına yeniden hız verdi.
Kuruluşunda 30.000 üyeye sahip olan DİSK’in üye sayısı 12 Eylül 1980’den hemen önce yarım milyonu aşmıştı. 1992′ den bu yana yeni toplumsal siyasal koşullar çerçevesinde toparlanmaya çalışan kuruluşun üye sayısının 1993 sonu itibariyle 250.000’e ulaştığı ve örgütlenme çalışmalarının sürdüğü bildirilmektedir. Türkiye işçi sınıfı tarihinde olduğu kadar İstanbul’un yakın tarihinde izler bırakmış bir işçi kuruluşu olan DİSK, örgütün kendi bünyesindeki tartışmalara, yöneltilen eleştirilere, bütün eksik ve yanlışlarına rağmen resmi sendikacılık anlayışıyla ilk kitlesel hesaplaşma çabasıydı.
Faruk Pekin, “Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK)”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul 1994, Cilt 3, s. 47-48
