DERBY İŞGALİ
Bakırköy’de kurulu Derby Lastik Fabrikası’nda 1968’de gerçekleştirilen İstanbul’un ve Türkiye’nin ilk fabrika işgali.
İşgal temelde işçilerin sendika seçme özgürlüğüne müdahale edilmesinden kaynaklandı. İşçilerin eğilimli oldukları DİSK kurucusu Lastik-İş Sendikası’na karşı Derby Lastik Fabrikası işvereni önce bir iş yeri sendikası kurdurmaya çalıştı, ardından TÜRK-İŞ üyesi Kauçuk-İş adlı sendikayı iş yerine soktu.
3 Temmuz 1968’de Kauçuk-İş Sendikası işyerine bir duyuru asarak 4 Temmuz 1968 Perşembe günü işverenle toplusözleşme imzalayacaklarını, cuma günü de işyerinde bayram olacağını açıkladı. Bunun üzerine işçiler 4 Temmuz 1968 sabahı çalışmayı bıraktılar ve fabrikayı işgal ettiler. Sabah vardiyasını içeri aldıktan sonra işe gelen fabrika sahiplerini, müdür ve amirleri işyerine sokmadılar.
İşgalle beraber kurulan boykot komitesi ilk bildirisinde işverenin karşılarına bir sarı sendika çıkardığını, kendileri adına sahte imzaların atıldığım, bu nedenle de hangi sendikaya üye olduklarının belirlenmesi için işyerinde sayım istediklerini açıkladı; ayrıca 16 maddelik bir işyeri reform taslağı öne sürdü.
Olay 1968 Türkiye’si koşullarında köylülerin toprak işgallerinin ve öğrencilerin üniversite işgallerinin yoğunlaştığı günlerin ertesinde gerçekleşmişti. İşgalin ikinci gününde üniversiteli gençler işgalci işçileri ziyaret edip dayanışmalarını gösterdiler. “İşçi-gençlik el ele” diye slogan atıldı.
DİSK’li işçilerin işgal eylemi yalnız İstanbul’da değil, tüm Türkiye’de yankılandı. Günlük basın işgale geniş yer verdi. İşçilerden yana ve karşı olanların tartışmaları sürdü.
Derby işgali sürerken Lastik-İş’in başvurusu üzerine, 13. Asliye Hukuk Mahkemesi 8 Temmuz 1968 günü iş yerinde işçilere tek tek hangi sendikanın üyesi olduklarını sorma kararı aldı. Bu arada 4 işçi “kışkırtıcı” sıfatıyla tutuklandı.
Türkiye’de işgal altındaki bir iş yerinde yapılan bu ilk “referandum”da işçiler gizli oy ile özgürce diledikleri sendikayı işaretlediler. Hâkim tarafından açıklanan sonuç şöyleydi: 930 işçi DİSK üyesi Lastik-İş’i, 6 işçi Kauçuk-İş’i seçmişti. 9 işçi çekimser kalırken oy pusulalarının ikisinde “eski sendika”, diğer ikisinde “işçi sendikası” yazıyordu. İzinde olan 250 kadar işçi oylamaya katılmamıştı.
İşveren ile Lastik-İş arasında işgalci işçiler hakkında herhangi bir işlem yapılamayacağı, 4 işçinin kefaletle tahliyesinin isteneceği, fabrika müdürünün değiştirileceği maddelerini de içeren bir anlaşma yapıldı. Bu anlaşma üzerine işçiler fabrika duvarlarına ve demir parmaklıklara astıkları pankartları kaldırdılar, fabrikayı hasarsız olarak teslim ettiler. İlk “fabrika işgali” 10 Temmuz 1968 günü işçilerin dilediklerini elde etmeleriyle sona erdi.
Faruk Pekin, “Derby İşgali”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul 1994, Cilt 3, s. 35
